Экскурсія “Самабытнасць малой радзімы”

 

Экскурсія адбываецца ў музейным пакоі “Подых мінулага”.

Члены аб’яднання па інтарэсах, апранутыя ў нацыянальныя касцюмы, знаходзяцца ля экспанатаў, кожны заняты справай.

 

Гучыць мелодыя «Мой родны кут, як ты мне мілы”.

 

Кіраўнік аб’яднання чытае верш на памяць.

У любiмай мове, роднай, наскай, Ах, якiя словы: "Калi ласка!.." Як звiняць яны сардэчнаю струною, Праз усё жыццё iдуць са мною. Трапiць госць у будзень, а цi ў свята: – Калi ласка, калi ласка, ў хату! Не паспелi сесцi пры сустрэчы, Як патэльня засквiрчэла ў печы, Ды i чарка блiснула дарэчы. Бульба, смажанiна i каўбаска, Пакаштуйце, людцы, калi ласка! Хлопец кажа дарагой дзячыне: – Калi ласка! Будзеш гаспадыняй!.. Эх, жыццё збудуем мы прыгожа, Ўсе з табой нягоды пераможам. Гром грымiць. З нябёсамi размова: – Калi ласка, цёплы дождж вясновы! I не вельмi буйны i не рэдкi – На сады, на пушчы, на палеткi, На грыбы, на ягады, на кветкi... – Калi ласка! – наш зварот бясконцы. Мы гаворым ранiшняму сонцу: – Калi ласка, сонца, выйдзi з хмары, Радасцю аблашчы нашы твары, Ты ўзнiмi з сабою нашы мары! – Калi ласка!.. – нашай роднай мовы Шчырыя i ветлiвыя словы.  (П.Броўка “Калі ласка”)

- Калі ласка, мы запрашаем вас, шаноўны госці, калегі, на незвычайную экскурсію па музейным пакоі «Подых мінулага», экспанаты якога раскажуць вам пра тое, як жылі нашы продкі, жыхары беларускай вёскі яшчэ ў пачатку XX ст.

Уступнае слова кіраўніка:

- Незвычайнасць нашай экскурсіі будзе заключацца ў тым, што мы зможам

дакрануцца да прадметаў, якімі яны карысталіся кожны дзень

 

(часцей за ўсё ў музеях гэта забаронена, але ў нашым музейным пакоі толькі адзін раз у год мы будзем парушаць гэта правіла).

Просім ў хату, госцейкі нашы! Вы ўважліва пераступілі праз парог. А ці ведае вы, навошта ў хаце парог?

1 Навучэнец:

«Ад парога хату не мятуць», - вучыць народная мудрасць. Здавалася б, ці так важна, як месці хату. Галоўнае ж, каб было чыста. Так, але парог – месца ў хаце незвычайнае, з ім звязана мноства народных звычаяў, абрадаў і прыкмет. Парог з'яўляўся як своеасаблівая мяжа, якая аддзяляе чалавечае жытло ад прасторы «за парогам» - нежылога і, значыць, варожай для чалавека.

Парог, акрамя таго, лічыўся месцам, дзе жывуць душы продкаў, якія могуць уплываць на людзей, на іх здароўе, багацце, узаемаадносіны з іншымі людзьмі. З гэтымі вераваннямі звязаны розныя звычаі, якія дайшлі да нас з часоў сівой старажытнасці.

Вядомая прыкмета-забарона: нельга вітацца праз парог, так як гэта можа прывесці да спрэчкі, канфлікту або нават варожасці паміж людзьмі. Лічыцца таксама, што чалавека, які ўваходзіць у хату, чакае непрыемнасць, калі ён спатыкнецца аб парог, выходзячы - то гэта быў знак, што сюды чалавек хутка вернецца.

А вось садзіцца на парог або становіцца на яго народная этыка не дазваляла. Асабліва сцерагліся гэтага хлопцы і дзяўчаты, інакш іх чакала адзінота.

Вельмі часта выкарыстоўваўся парог і як рытуальнае месца ў народнай медыцыне. Напрыклад, каб ніхто не сурочыў дзяцей, іх купалі на парозе, прычым ваду на іх лілі праз рэшата.

Пры ткацтве жанчыны вельмі сцерагліся, каб хто-небудзь не сурочыў натканое імі палатно. Для гэтага аснову, на якой ткалі, абсыпалі пылам, які збіралі на парозе.

 «Не стаяўшы ў парозе, не будзеш сядзець на покуці», «Беднаму Бог залоціць парог», «Без Бога ні да парога».

 

ЦІХА ГУЧЫЦЬ МУЗЫКА

2 Навучэнец:

Пачэснае, асаблівае месца ў хаце займае печ.

         Ёсць такі выраз: танцаваць ад печы. Печ займае ў сялянскай хаце важнае і пачэснае месца, звычайна ў бліжнім ад уваходу куце. Унутры печ мела «пад», на якім палілі дровы (тапілі печ) і рыхтавалі ежу, закрывалася яна засланкай.

На прыпечку, збоку ад вусця печы, была ямка ніша, куды зграбалі частка гарачых вуглёў, зачыняючы іх гарачым попелам. У гэтым стане вуголле захоўвалася круглыя суткі і выкарыстоўвалася ў якасці запалак. Калі вугольчыкі згасалі, гэта лічылася дрэннай прыметай. Нязгасны «вечны агонь» у ачагу быў для беларусаў сямейнай святыняй, сімвалам шчасця і дабрабыту.

Старое павер'е забараняла браць яго ў суседзяў у святочныя дні. У печы рыхтавалі ежу, на ёй спалі, адпачывалі, лячыліся. З печчу звязана шмат вераванняў і ўяўленняў. Асаблівая павага да печы падкрэслівала забаронай ужываць у яе прысутнасці грубыя або непрыстойныя словы: "Няможна гэтак казаць, бо печ у хаце", "Сказаў бы, ды печ ў хаце".

Менавіта печ (а дакладней - падпечча) лічылася месцам знаходжання добрага духа – дамавіка, галоўны "абавязак" якога – клопат пра дабрабыт сям'і. Таму, вясной, у дзень першага выгану жывёлы ў поле, гаспадыні кармілі кароў на пячной засланцы, прыгаворваючы «Як гэта я засланка скурную ноч стаіць на сваім месцы, так бы і наша кароўка стаяла скурную ноч на сваім двары».

 Печ ўспрымалі і як надзейную заступніцу ад хваробы і смерці. Стараліся выконваць наступную параду: увайшоўшы ў хату, у якой ляжыць хворы, трэба спачатку паглядзець на печ, каб не прычапілася хвароба.

У народнай медыцыне беларусаў быў вядомы прыём сімвалічнага "запякання" слабых, хворых дзяцей у печы. Дзіця загортвалі ў коўдру і трымалі некалькі хвілін у печы адразу пасля таго, як скончылі яе тапіць. Лічылася, што пасля такога "запякання" дзіця набывае сілу і здароўе.

 

МУЗЫКА СЦІХАЕ

3 Навучэнец:

Звычайная ў сялянскай ўжытку рэч – дэжа (дзяжа, дзежка, квашня, хлебніца), у якой заквашваць дражджавое цеста для прыгатавання хлеба. Гэта зусім невыпадкова, таму што ў дзяжы адбывалася цуд: невялікі кавалачак цеста ў ёй быццам бы ажываў, уздымаўся, рос, рыхтуючыся ператварыцца ў духмяны каравай.

Дзяжа мела форму наканаванай дагары шырокой бочкі, вечка з абадком, каб цеста не вылазіла на падлогу. Дзяжа малых памераў (дзежка, блінніца) служыла для заквашивания цеста на бліны.

Перад Вялікаднем на Вербным тыдні, яе білі асвячонай у вярбой з пажаданнем здароўя і ўрадлівасці. Трымалі дзяжу ў пэўным месцы і ні ў якім выпадку не давалі ў пазыкі ў чужую хату, каб не «пакрыўдзілася».

Было выкарыстанне дзяжы і ў народнай медыцыне. Напрыклад, хворага дзіцяці клалі ў дежу з надзеяй, што яму перадасца яе жыццяздольнасць, бо жыццятворная сіла. На накрытую кажухом дзяжу садзілі нявесту (звычайна гэта рабіў яе брат). Гэты агульнаславянскі звычай звычайна сімвалізаваў уступленне ў пару жыццёвай сталасці.

4 Навучэнец:

З упрыгожанняў былі — абразы на покуце. Асаблівым поспехам карыстаўся святы Юры, і святы Мікола за сваё сялянскае паходжанне і за тое, што (па беларускай легендзе) аднойчы ўратаваў адзіную кабылку беднага мужыка, якая заблукала ў лесе. Не даў раздзерці ваўкам і памог ажарабіцца, а пасля прывёў гаспадару. Згодна павер'ю, калі жарабятка падрасце, то на ім паедзе той, хто дасць волю народу.

 

ГУЧЫЦЬ МУЗЫКА

5 Навучэнец:

Пяройдзем цяпер да куфра («скрыні»). Гэтая драўляная ёмістасць, у якой хавалі тканіны, бялізну, адзенне і каштоўнасці. У «куфар» збіралі пасаг нявесты – «Што сяляначкі пралі, што мяшчаначкі ткалі, а сястрычкі ў куфар залажылі» - так пелі падчас вяселля, а пасля куфар перавозілі ў дом маладога мужа.

На вясельным возе куфар везлі «кубельнікі», якім давалі наказ не страціць «ні скрыні, ні пярыны, ні маладой гаспадыні». Пра жаніха, спявалі: «Яго конікаваныя, вязуць скрыні маляваныя». Ён жа павінен быў выкупіць куфар – яму спявалася: «Скрыня сакоча. Чаго яна хоча? Паўтара залатога пекла князя маладога». У сялянскім доме, такім чынам, "куфар" быў самым каштоўным прадметам як для гаспадара, так і для гаспадыні.

6 Навучэнец:

І яшчэ адно ўпрыгожанне — тканыя посцілкі. І, вядома ж, ручнікі. Мноства. Раней вакол абразоў і акон. Цяпер каля карцін і партрэтаў. Ручнікі таксама розныя, па мясцовасці, і дужа разнастайныя. Пераважае "вясёлка", жоўты, чырвоны, сіні, блакітны і іншыя такія колеры.

МУЗЫКА СЦІХАЕ

7 Навучэнец:

Уздоўж сцен ішлі шырокія лавы. На іх сядзелі і ноччу маглі спаць, асабліва калі бывалі госці.

Перад лаўкамі — стол. Заўсёды дужа белы, бо яго часта шкрэблі нажом. Стол і лаўкі часцей за ўсё былі з тоўстых дубовых дошак.

Кіраўнік гуртка падыходзіць да стала, які знаходзіцца ў цэнтры пакоя. На стале знаходзяцца лыжкі, чыгункі, драўляны посуд, цабэркі, міскі, а таксама розныя частаванні: яблыкі, арэхі, мёд,розная гародніна, кісель.

 

Беларус любіць смачна паесці. Вось апісанне абеду з ананімнай паэмы XIX ст. "Энеіда навыварат" :

За стол ўсе порадам садзілісь, Мялянік [1] на стале ляжаў.                               пирог Дыдона варыва ўлівала, Шматкамі мяса ў місы клала І забяляла малаком. Трупацiла яна крупеню, Яечню, руднiк [2], жур, смажэню.                      кисель Каму пячэню з часнаком; Былі й салодкія пацешкі: Вяземскi пернiкi, арэшкi, Мязгі й мязюму [3] рашаты.                                 изюм

 

Кіраўнік:

 

З надыходам восені ў беларусаў наступаў доўгі адпачынак. Так 22 верасня ў дзень восеньскага сонцавароту пачыналася свята “Багач”, якое цешыла ўсіх беларусаў блінамі і багатым ураджаем.

Мы шчыра запрашаем і вас, шаноўныя госці, пачаставацца ласункамі “Багача”(навучэнка дастае з печы бліны, частуе гасцей).

І мы запальваем хатні агмень ў лубцы з жытам, паставім яго на покуце і захаваем на працягу ўсяго года, што прынясе і ў нашу хату багацце і шчасце (навучэнцы запальваюць свечку, якая стаіць у жыце, ставяць яе  на покуць) .

Няхай і ваша восень будзе прыгожай! Дзякуй за ўвагу.

ГУЧЫЦЬ ПОЛЬКА БЕЛАРУСКАЯ

Усе прысутныя частуюцца

назад